Somsak's web logs - Voice of an Information Educator in Thailand

Voice of an Information Educator in Thailand

Authority concepts in RDA

30/9/2015

สอนอะไร สอนอย่างไร ในอาร์ดีเอ (RDA-Resource Description and Access) ตอนที่ 3

ผมขอกลับมาเล่าประเด็นที่ชวนขบคิดถัดมาสำหรับผู้สอนรายวิชาการจัดระบบสารสนสนเทศ ก็คือ แนวคิดด้านความถูกต้องของ “ชื่อ” หรือ “คำ” สำหรับใช้ค้นหาสารสนเทศ (Authority concepts) เช่น ชื่อเรียกที่เป็นทางการ ชื่อที่รู้จักกันทั่วไป คำที่คนทั่วไปใช้เรียก/ค้นหาสิ่งใดสิ่งหนึ่ง คำที่รู้จักและใช้เรียกกันเฉพาะในวงการนั้นๆ เป็นต้น

จุดเด่นข้อหนึ่งของการสอนมาตรฐานอาร์ดีเอ คือ มาตรฐานนี้ได้รวมเอาแนวคิดด้านความถูกต้องของ “ชื่อ” และ “คำค้น” เข้ามาอยู่ด้วยกันกับ “การสร้างระเบียน” สำหรับตรวจสอบ “ชื่อ” และ “คำค้น” ในบทเดียว ซึ่งเป็นสิ่งถูกต้องและสมเหตุสมผล

แต่เดิมมา มาตรฐานเอเอซีอาร์ (AACR) ที่ใช้กันอยู่ก่อนหน้านี้ได้แยก “การบันทึก” ออกจาก “การเลือก” ชื่อและคำค้นข้อมูล/สารสนเทศ อย่างสิ้นเชิง ซึ่งทำให้ระเบียนรายการของห้องสมุด (Catalogs) ตกอยู่ในสภาพของ “หนังสือ 1 เล่ม ต่อ 1 ระเบียน” ผู้สืบค้นไม่สามารถเห็นความสัมพันธ์ของแต่ละรายการที่เกี่ยวโยงกันได้ทั้งหมด ยกตัวอย่างเช่น วรรณคดีคลาสสิกอย่างรามเกียรติ์ที่ถูกนำมาแปลเรียบเรียงโดยนักแปลหลายต่อหลายคน หลายยุคหลายสมัย ถูกดัดแปลงให้เป็นการ์ตูน แอนิเมชั่น ภาพยนตร์ ละครโทรทัศน์ ถูกนำมาตีความ/แปลความให้เข้ากับยุคสมัยปัจจุบัน หยิบยกเอาบางตอนขึ้นมาทำใหม่ ฯลฯ

ตามมาตรฐาน AACR เมื่อสร้างระเบียนรายการเรื่อง รามเกียรติ์ เราก็จะสร้างระเบียนแยกตาม “ประเภท” ของทรัพยากรสารสนเทศ อาทิ หนังสือ สื่อโสตทัศน์ ภาพนิ่ง วารสาร อินเทอร์เน็ต เป็นต้น เมื่อแยกตามประเภททรัพยากร เราก็เลยสร้างระเบียนรายการห้องสมุดแบบ “ต่างกรรมต่างวาระ” ขึ้นมา ผู้ใช้จะค้นทีก็ค้นแบบ “เป็นครั้งๆ” ไป ยากที่จะค้นแบบ “เห็นภาพรวม” ทั้งหมดได้ในครั้งเดียว

เพื่อแก้ปัญหาตรงจุดนี้ มาตรฐานอาร์ดีเอจึงได้ปรับกระบวนการในการวิเคราะห์สารสนเทศสำหรับกำหนด “ชื่อ” และ “คำค้น” ขึ้นมาใหม่ ให้ครบวงจร ด้วยการรวมเอา 3 ขั้นตอน คือ การเลือก => การบันทึก => การระบุความสัมพันธ์ระหว่างชื่อและคำค้นต่างๆ ของแต่ละระเบียนที่มีต้นกำเนิดมาจากงานเดียวกัน เข้ามาไว้ด้วยกันนั่นเอง

ด้วยเหตุนี้ หากเราสอนมาตรฐานอาร์ดีเอ ในหัวข้อแนวคิดด้านความถูกต้องของ “ชื่อ” และ “คำค้น” ผนวกกับ “การสร้างระเบียน” สำหรับตรวจสอบ “ชื่อ” และ “คำค้น” เพื่อกำหนดความสัมพันธ์ระหว่างทรัพยากรสารสนเทศ สิ่งที่พึงตระหนักคือ หัวข้อนี้จะค่อนข้างแตกต่างจากการสอนตามมาตรฐาน AACR แบบเดิมเป็นอย่างมาก

Image source: http://www.bslw.com/authority_control/

RDA in LIS Eduacation: a CANADian Perspective

29/9/2015

สอนอะไร สอนอย่างไร ในอาร์ดีเอ (RDA-Resource Description and Access) ตอนที่ 1

อาร์ดีเอ คือ มาตรฐานเพื่อช่วยบรรณารักษ์ในการสร้างเครื่องมือค้นหาข้อมูล/สารสนเทศสำหรับผู้ใช้ห้องสมุด ให้สามารถหาข้อมูลนั้นๆ เจอ ช่วยระบุชี้ชัดได้ว่าเป็นข้อมูลที่ใช่ ช่วยในการตัดสินใจเลือกข้อมูลที่ต้องการ ช่วยบอกว่าผู้ใช้จะไปเอาข้อมูลนั้นๆ มาได้จากที่ไหน ฯลฯ

ยอมรับกันทั่วไปว่า เครื่องมือค้นหาข้อมูลที่จัดทำโดยห้องสมุด ไม่น่าใช้ เข้าใจยาก ไม่เหมือนกับโปรแกรมค้นหา (Search engines) ที่ผู้ใช้พบเจออยู่ทุกเมื่อเชื่อวัน และคุ้นชินเสียแล้ว

การใส่ข้อมูลบรรณานุกรม และ/หรือเมทาดาทา (อภิข้อมูล) ตามมาตรฐานอาร์ดีเอ จนกระทั่งซอฟต์แวร์ระบบห้องสมุดอัตโนมัติสามารถจัดแสดงชุดข้อมูลออกมาในลักษณะที่ใกล้เคียงกับสิ่งที่ผู้ใช้เห็นและได้รับจากโปรแกรมค้นหา/ฐานข้อมูลออนไลน์บนอินเทอร์เน็ต จะช่วยให้เครื่องมือค้นหาข้อมูลของห้องสมุดดูน่าสนใจ โต้ตอบกับผู้ใช้สารสนเทศ และแสดงผลลัพธ์จากการสืบค้น (Query) ได้ดียิั่งขึ้น

ปี 2010 สหรัฐอเมริกาเริ่มทดลองนำมาตรฐานอาร์ดีเอมาใช้ในการสร้างเครื่องมือค้นหาข้อมูล

ปี 2013 ออสเตรเลียก็ทดลองนำมาตรฐานนี้มาใช้อย่างเด็มรูปแบบ

ปี 2015 บรรณารักษ์และนักสารสนเทศในบ้านเราต่างให้ความสนใจ และเริ่มทดลองนำมาตรฐานนี้มาใช้กันบ้างแล้ว

อาจกกล่าวได้ว่า วงการวิชาชีพบ้านเราขยับตัวรับความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นอย่างคึกคัก มีการพูดถึงประเด็นต่างๆ ทั้งในเชิงแนวคิด เทคนิควิธีการ และเทคโนโลยีที่รองรับมาตฐานอาร์ดีเอ อย่างกว้างขวาง ในการประชุม การสัมมนาต่างๆ
แต่ในมุมมองของผู้สอน (ตัวผู้เขียนเองด้วย smile emoticon ในฐานะผู้ให้การศึกษาและเตรียมความพร้อมแก่นิสิตที่จะต้องออกไปเป็นบรรณารักษ์วิเคราะห์สารสนเทศ (Cataloguers) "รุ่นบุกเบิก" หรือ "รุ่นอาร์ดีเอ" เราจะต้องเตรียมการสอน ออกแบบเนื้อหา และวางแผนการการสอนในหัวข้ออะไร และสอนอย่างไรบ้างนั้น ยังเป็นเรื่องที่ต้องช่วยกันขบคิดพิจารณาต่อไป (แต่เหลือเวลาอีกไม่มากนัก เพราะผมต้องสอนภาคปลาย ปี 2558 นี้แล้ว

การจัดการเรียน-การสอนเรื่องมาตรฐานการทำรายการใหม่ๆ น่าจะแตกต่างจากการลงมือปฏิบัติหรือการทำงานจริงอยู่บ้าง เพราะเราต้องหยุดรอให้พัฒนาการของมาตรฐาน "อยู่ตัว" คงที่ในระดับหนึ่งเสียก่อน

Will a LIBRARIAN be Taken Over by robotic automation within 20 years?

29/9/2015

Image source: BBC.com

ไม่ใช่มั้ง? ที่เขาจะนำหุ่นยนต์มาทำงานแทนบรรณารักษ์ทั้งหมด

ได้เห็น FACEBOOK feed เกี่ยวกับอาชีพในอีก 20 ปี ข้างหน้า ที่อาจนำระบบอัตโนมัติมาใช้แทนคนทำงาน แล้วใน post feed เห็นว่าบรรณารักษ์มีโอกาสตกงาน 97% ตามประสาคนขี้สงสัยแกมสนใจ เลยลองเข้าเว็บ http://www.bbc.com/news/technology-34066941 ดู น่าสนใจจริงๆ ครับ

แต่ที่จะแก้ไขข้อมูลให้ถูกต้อง ก็คือ อาชีพ "บรรณารักษ์" Librarian ในสหราชอาณาจักร (ในบริบทของการวิจัยนี้) มีโอกาส 52% ที่จะนำระบบอัตโนมัติมาใช้แทนคนทำงานอย่างเต็มรูปแบบ จัดเป็นอาชีพเสี่ยงอยู่ในลำดับที่ 174 จากจำนวนทั้งหมด 366 อาชีพ ที่นำมาคำนวณกัน

ลำดับของอาชีพบรรณารักษ์ยังเสี่ยงถูก take over ด้วย automation "น้อยกว่า" อาชีพนักบัญชี ที่อยู่ในลำดับที่ 26 (95%) เสียอีกนะครับ

ส่วนความเสี่ยงที่ 96.7% ในลำดับที่ 15 จริงๆ แล้วเป็นอาชีพ "เจ้าหน้าที่ห้องสมุด" Library clerk นะครับ มิใช่ "บรรณารักษ์"

หากงานของคุณจำเป็นต้องอาศัยการเจรจาต่อรอง ให้ความช่วยเหลือและส่งต่องานไปยังผู้อื่น และต้องอาศัยความคิดริเริ่มสร้างสรรค์มากๆ คำตอบสุดท้าย คือ อาชีพของคุณปลอดภัยจากการนำ หุ่นยนต์มาทำงานแทนคนแน่นอน

Let Libray Science Postgraduates study courses on Cataloging and Classification

28/9/2015

Image source: Pinterest.com

กลับมาเรียนแบบเดิมกัน: เรียนวิชาการทำรายการและการจัดหมวดหมู่กันเถอะ

(ปล. เป็นความคิดเห็นส่วนตัว มิได้เกี่ยวข้องกับหน่วยงานต้นสังกัดแต่อย่างใด)

สำหรับหลักสูตรสารสนเทศศึกษา (Information Studies) ระดับปริญญาตรียังคงมีวิชา "การจัดระบบ (ทรัพยากร) สารสนเทศ" ที่รวมเอา 1) การทำรายการ 2) การจัดหมวดหมู่ และ 3) การกำหนดหัวเรื่อง/คำค้น เข้ามารวมไว้ด้วยกันในวิชาเดียว!! แม้ว่าจะมีวิชา การจัดหมวดหมู่ระบบหอสมุดรัฐสภาอเมริกัน เป็นวิชาเลือกอีก 1 วิชา แต่ก็แทบไม่ได้เปิดสอนเลย

ในหลักสูตบรรณารักษศาสตร์และสารสนเทศศาสตร์ ระดับปริญญาโท ไม่มีวิชาการทำรายการและจัดหมวดหมู่ "ขั้นสูง" อีกแล้ว จะมีก็แต่เพียงรายวิชาเลือก เมทาเดทาในงานสารสนเทศ (Metadata in Information Work) ที่เกี่ยวข้องอยู่บ้าง และก็เน้นที่การจัดระบบให้กับสารสนเทศดิจิทัลเป็นหลัก

วัฏจักรของการเรียน-การสอนวิชาการทำรายการและการจัดหมวดหมู่ คือ แยก-รวม-ยุบ => แยก (เกิดรายวิชาใหม่อีกครั้งหนึ่ง)
1) แยก เราเคยมีวิชาแยกต่างหากถึง 3 วิชา นั่นคือ การทำรายการ การจัดหมวดหมู่ และการวิเคราะห์เรื่อง (เพื่อกำหนดคำค้น/หัวเรื่อง)
2) รวม จากนั้นเราก็รวมเอา 3 วิชา มารวมเหลือเพียงวิชาเดียว ภายใต้ "การจัดระบบทรัพยากรสารสนเทศ"
3) ยุบ ต่อมาก็พิจารณายุบวิชาที่เกี่ยวข้องกับงานเทคนิคออกทั้งหมด และไปเพิ่มรายวิชาที่เน้นทางด้าน "ระบบสารสนเทศ" (และฐานข้อมูล) แทน
4) แยกวิชา (อีกครั้ง) ซึ่งปฏิเสธไม่ได้ว่า เมทาดาทา = การทำรายการ, ศัพทาอภิธาน (Taxonomy) และออนโทโลยี (Ontology) = การจัดหมวดหมู่, การกำหนดป้ายกำกับ (Tagging) หรือการเลือกใช้คำค้นอย่างอิสระโดยตัวผู้ใช้สารสนเทศเอง (Folksonomy) = การกำหนดหัวเรื่อง

แต่ไม่ว่าจะเป็นเช่นไร วิชาการทำรายการและการจัดหมวดหมู่ก็ยังเป็นอัตลักษณ์ของนักเรียนวิชาบรรณารักษศาสตร์และสารสนเทศศาสตร์เสมอ เพราะเป็นรากฐานที่แสดงให้เห็นลักษณะเฉพาะในวิชาชีพห้องสมุดและสารสนเทศ ที่จัดหา จัดระบบ ให้บริการ และอำนวยความสะดวกแก่ผู้ใช้ในการเข้าถึงสารสนเทศที่ต้องการ

Should our LIS Students Learn Both AACR & RDA at the Same Time?

24/9/2015

Image source: http://rdaincanada.wikispaces.com/

สอนอะไร สอนอย่างไร ในอาร์ดีเอ (RDA-Resource Description and Access) ตอนที่ 2

จะยังคงสอนมาตรฐานเดิม (Anglo-American Cataloguing Rules-AACR) อย่างเดียว หรือสอนมาตรฐานใหม่ (RDA) อย่างเดียว หรือสอนทั้งสองมาตรฐานเลย?

ผมเที่ยวเสาะแสวงหาแหล่งข้อมูลอ้างอิงที่เกี่ยวข้องกับการเตรียมการสอนมาตรฐานอาร์ดีเอ สำหรับนิสิตปริญญาตรี (ที่มีใช่หนังสือ-เอกสารสำหรับฝึกอบรมบรรณารักษ์วิเคราะห์สารสนเทศ) แล้วก็มาเจอเอกสารนี่เข้า โอ้ว ...ใช่เลยที่เราหามานาน

http://rdaincanada.wikispaces.com/…/RDAintheCurriculumnotes…

วันที่ 15 มิ.ย. ปี 2012 นักวิชาการสาขาวิชาบรรณารักษศาสตร์และสารสนเทศศาสตร์ในประเทศแคนาดา ได้ร่วมกันจัดการประชุมเพื่อสนทนาเกี่ยวกับมาตรฐานอาร์ดีเอในหลักสูตรสำหรับนักการศึกษาด้านบรรณารักษศาสตร์และสารสนเทศศาสตร์โดยเฉพาะ

คำถามชวนขบคิดจากการประชุม คือ จะนำเอามาตรฐานอาร์ดีเอมาบรรจุไว้หลักสูตรอย่างไรกันดี จำนวนรายวิชาด้านาการทำรายการควรจะมีสักกี่วิชา และควรจะเป็นวิชาเลือกหรือวิชาบังคับ

เหนือสิ่งอื่นใด หลังการประชุมนี้ ได้เกิดประเด็นอภิปรายหลายประการที่รอให้ผู้สอนรายวิชาด้านการจัดระบบสารสนเทศนำไปพิจารณาต่อถึง 28 ประเด็นด้วยกัน ผมขออนุญาตนำเสนอประเด็นแรกก่อนเลย

AACR และ RDA นิสิตจำเป็นต้องรู้จักมาตรฐานทั้งสองอย่างพร้อมๆ กันด้วยหรือไม่? ประเด็นย่อยที่นำไปคิดต่อ ได้แก่

1. ผู้สอนคิดว่าบัณฑิตจะต้องประสบพบเจอกับอะไรภายหลังเมื่อสำเร็จการศึกษาแล้ว (ทั้งเทคโนโลยี หลักการบริหารจัดการ สื่อดิจิทัลใหม่ๆ ฯลฯ)
2. อะไรคือความคาดหวังของนายจ้าง (เช่น คาดหวังว่าบัณฑิตจบใหม่ต้องสามารถดำเนินงานห้องสมุดโดยใช้มาตรฐานอาร์ดีเอได้)
3. ไม่ว่าห้องสมุดจะมีนโยบายเช่นไร บัณฑิตก็ต้องพบเจอกับระเบียนรายการ (Records) ที่จัดทำด้วยมาตรฐานเก่า มาตรฐานใหม่ หรือแบบผสานผสาน
4. หากฝ่าย/แผนกงานที่บัณฑิตทำงานอยู่นั้น มีขนาดใหญ่และตระหนักในเรื่องของมาตรฐาน อย่างไรเสียบัณฑิตของเราก็น่าจะได้รับการฝึกอบรมมาตรฐานใหม่ แต่หากต้องทำงานในฝ่าย/แผนกเล็กๆ บัณฑิตเราก็อาจไม่ได้รับการฝึกฝนเพิ่มเติม รวมทั้งถูกคาดหวังให้ต้องมีความรู้มาก่อนเพื่อที่จะทำอะไรต่อมิอะไรให้ฝ่าย/แผนกของตนเองได้
5. ระบบการทำรายการด้วยมาตรฐานทั้งแบบเก่าและแบบใหม่มีความคล้ายคลึงกันเสียจนอาจสร้างความสับสนให้แก่นิสิตที่ต้องเรียนรู้ระบบทั้งสองในเวลาเดียวกันได้
6. เป็นที่คาดหมายว่า หากนิสิตได้เรียนมาตรฐานอาร์ดีเอแล้ว พวกเขาก็น่าที่จะต้องดูแลจัดการระเบียนรายการที่ทำด้วยมาตรฐาน AACR ไปพร้อมๆ กันได้ด้วย ถ้านิสิตมีความตระหนักรู้ถึงความเหมือน-ความแตกต่างระหว่างมาตรฐานทั้งสอง

สำหรับผมแล้ว (ในฐานะของคนที่ห่างเหินจากการทำรายการจริงๆ มากว่า 15 ปี) ข้อ 2 กับ ข้อ 4 เป็นสิ่งที่คาดเดายากที่สุดเลยครับ

ครั้งหน้า ผมจะมาเล่าประเด็นในเรื่องของ แนวคิดในการควบคุมความถูกต้องของคำค้่น/การเข้าถึงสารสนเทศ (Access to information) กันต่อนะครับ